Binnenkijken bij kunstenaar Buhlebezwe Siwani

 

Kunst als spiegel van beautiful ignorance

 

Met haar kunst wil de Zuid-Afrikaanse kunstenaar een spiegel zijn voor het publiek dat ze confronteert met een vaak ongemakkelijke geschiedenis. Ze creëert het, maar daarna moet de kunst op eigen benen staan.

 

Tekst & foto's van Koos de Wilt

​

In het atelier staat een pannetje met groene zeep erin. Als je de zeep opwarmt, kun je ermee schilderen, boetseren of op andere manieren gebruiken, zo legt de kunstenaar uit. ‘Deze preem zeep heeft een scherpe geur die voor mij was het de geur van de niet geprivilegieerde mensen. Toen ik mijn masters deed, op mijn 26ste ben ik begonnen met het werken met de zeep. Ik gebruik het nog steeds omdat ik steeds nieuwe manieren ontdek om ermee te werken en er steeds nieuwe lagen van betekenissen in ontdek.’ De geur van de zeep roepen bij de kunstenaar ook herinneringen op aan haar jeugd. ‘Ik herinner me dat ik toen ik bij mijn overgrootmoeder verbleef ik soms naar mijn tante moest, die in de buurt woonde. Daar moest ik in een grote wastobbe staan om mij met de zeep te wassen. Ik herinner me dat ik mij daarvoor schaamde, niet alleen omdat ik naakt was, maar vooral omdat ik niet schoon zou zijn.’

 

Buhlebezwe Siwani (1987) heeft haar atelier in een grote scheepswerf in de buurt van het NDSM-terrein in Amsterdam-Noord. Vijf jaar geleden kwam ze voor een kunstproject naar Arnhem en sindsdien is ze deels hier gebleven en voor een ander deel woont en werkt ze in Kaapstad. De connectie tussen en Nederland en Zuid-Afrika gaat heel ver terug en is diep, zo vertelt de kunstenaar. In het gebied rond het huidige Kaapstad, dat ooit werd bewoond door verschillende Khoikhoi-stammen, stichtte de VOC-vertegenwoordiger Jan van Riebeeck in 1652 de eerste Europese handelspost als verversingsstation. Hij creëerde forten en eerste Nederlandse nederzettingen aan de Kaap de Goede Hoop. Siwani: ‘Veel van de Kaaps-Hollandse architectuur die je nog steeds ziet en het Afrikaans, dat door veel mensen wordt gesproken, gaan terug naar die tijd. Het is het begin van een lange geschiedenis die de nodige donkere kanten heeft’, zo weet de kunstenaar. ‘Als ik een workshop geef bij Artez bijvoorbeeld, valt me op dat maar heel weinig studenten bewust zijn van dat verleden. Het is voor mij als kunstenaar heel intrigerend om hier in Nederland geconfronteerd te worden van de bron van die cultuur.’  

 

Siwani’s maakt sculpturen, schildert en maakt performances en installaties. In haar werk behandelt ze thema’s als de zwarte vrouwelijke identiteit, kolonialisme en de door mannen gedomineerde samenleving. Ook is ze een ingewijde Sangoma, ofwel spiritueel genezer, en in haar werk en performances komen rituelen en de relatie tussen het Christendom en de Afrikaanse spiritualiteit veelvuldig terug. Maar wat de kunstenaar in haar werk stopt, zo vertelt ze, eindigt zodra het werk het atelier verlaat. ‘Toen ik op de universiteit zat, moesten we drie weken lang tekeningen maken. Iedereen stopte zijn of haar ziel en zaligheid in het werk, maar aan het einde van het project moesten we alles in de vuilnisbak gooien. We moesten het laten gaan. Zo is het ook met de kunst die je maakt en in de wereld brengt. Het is dan niet meer van jou. Een kunstenaar die zich blijft bemoeien met het werk wordt vervelend. De kunst moet op eigen benen staan en een eigen interactie aangaan met het publiek.’

 

Zeep

Op dit moment is Siwani bezig met het aan elkaar naaien van twee stevige lappen stof die door Zuid-Afrikaanse vrouwen met de hand zijn geweven. ‘Het stelt een landschap voor in de kleuren van de aarde en van de lucht, oker en gebroken wit. Misschien ga ik het beschilderen met de zeep’, legt de kunstenaar uit. ‘Preem is een sterk ruikende goedkope zeep die door arme mensen voor alles wordt gebruikt, soms om hun tanden mee te poetsen en soms om vlekken in het tapijt mee weg te poetsen. Maar verwerkt in sculpturen ziet de zeep er echter uit als groen geworden brons en op een schilderij als een pasteuze olieverf.’ In het atelier is de scherpe geur van de zeep aanwezig terwijl die wordt vermengd met de geuren van de oude scheepswerf. Het roept allerlei associaties op, ook in hoe het eruit ziet. ‘Vorig jaar maakte ik van de groene zeep een sculptuur die tegelijkertijd doet denken aan een piëta, zoals mensen die kennen van Michelangelo in de Sint-Pieterskerk, en aan een beroemde foto van San Nzima waar tijdens een opstand tegen apartheid in een township in Soweto een dertienjarige jongen sterft in de armen van een vriend. Die associaties, wat mensen voelen, laat ik aan de beschouwer.’

 

Tegen de wand een groot schilderij dat is beschilderd met de zeep en gouden verf. Het goud verwijst onder andere naar de goudmijnen van Johannesburg waar veel mensen werk vonden, legt de kunstenaar uit. Het staat voor de rijkdom die het een paar mensen brengt en velen die ervoor in de mijnen moeten zwoegen. Siwani groeide op in Johannesburg en verhuisde van daaruit naar verschillende plaatsen in Zuid-Afrika, waar haar moeder maar werk kom krijgen. Nadat haar moeder was overleden, groeide ze op bij haar overgrootmoeder, haar oma, een tante en bij haar vader in de Oost-Kaap en KwaZulu Natal. Overal waar ze woonde, kreeg ze goede scholing en toen ze een keuze moest maken, stelde haar vader voor dat ze rechten kon gaan studeren, maar een kunstlerares vond dat ze kunstenaar moest worden. Siwani studeerde daarna aan de Wits School of Arts in Johannesburg in voltooide in 2015 haar master aan de Michealis School of Fine Arts.

 

Slavenfokkerij

Tijdens corona is de kunstenaar moeder geworden. Tijdens haar zwangerschap is ze, zo vertelt ze, de restanten gaan bezoeken van wat in de zestiende eeuw een heuse slavenfokkerij was, een plaats waar daadwerkelijk mensen werden gefokt als slaaf. ‘Net als de meeste mensen had ik geen idee dat zoiets echt heeft bestaan. Het enige wat de vrouwen er moesten doen was kinderen baren, zoals nu gebeurt bij kippen die worden gefokt in legbatterijen. Ik had in die tijd eigen en persoonlijke ervaringen met zwangerschap. Over hoe het is om als zwarte vrouwelijke moeder kunstenaar te zijn en door te werken terwijl je een baby hebt en mijn ervaring in de bus hier in Nederland waar mensen niet opstaan voor een zwarte, zwangere vrouw. Ik heb ook in Frankrijk gewoond, daar doen mensen dat veel eerder.’ Siwani laat op haar mobieltje een werk zien dat ze kortgeleden tentoonstelde van een zittende, zwangere vrouw die tussen planten zit op de grond. ‘Het zijn inheemse planten uit Zuid-Afrika en uit verschillende landen van de EU. Allemaal planten die uit hun eigen context zijn getrokken en waaromheen de vrouw leeft, zoals de baby’s die uit de fokkerij worden gehaald om ergens anders te worden geplant. Tegelijkertijd is het ook een vredig beeld van een vrouw in de natuur.’

 

‘Er is in deze tijd veel meer bewustzijn over zaken als discriminatie en de rol van de vrouw’, zegt de kunstenaar. ‘Maar wat ik ook zie aan de rechterkant van het politieke spectrum is wat ik noem beautiful ignorance, de keuze om onwetend te blijven over wat er in het verleden is gebeurd is en hoe dat in de huidige maatschappij zijn uitwerking heeft. Mensen willen doorgaan met hun leven alsof alles wat we nu weten er niet toe doet. Mijn werk gaat over zaken als integriteit, over eerlijkheid en waardigheid. En dat in een wereld waar het over geld gaat, ook in de wereld van de kunst. Ik weet dat kunst maken ook gaat over het creëren van een merk en dat ik daar een onderdeel van ben, maar ik wil vooral een spiegel zijn voor de maatschappij om te laten zien waar we vandaan komen.'

​

[2022]

​