Hoe laat Erwin Olaf zich managen? 
Interview Koos de Wilt voor FD Persoonlijk

Binnen kijken bij Erwin Olaf (1959) 

‘SIMPLE IS THE BEST’

 

Erwin Olaf is zestig geworden. Gemeentemuseum Den Haag en Fotomuseum Den Haag brengen met een dubbeltentoonstelling een eerbetoon. Als slagroom op de taart maakt het Rijksmuseum een tentoonstelling waarbij zijn foto’s naast die van de meesterwerken van het museum worden geplaatst. Is het nu volbracht?

​

Tekst en foto's van Koos de Wilt voor COLLECT

 

In de studio in een rustige straat in de Amsterdamse Rivierenbuurt is het stil in de grote opnameruimte, maar aan de bureaus wordt hard gewerkt aan de aankomende tentoonstellingen en een groot boek. Erwin Olaf is gebronsd, net terug van vakantie en neemt plaats in de grote, gele keuken met overal eigen foto’s tussen de koelkast en het koffiezetapparaat. Het is stilte voor de storm. Met tentoonstellingen in het Gemeentemuseum Den Haag, Fotomuseum Den Haag en het Rijksmuseum wordt een overzicht gegeven van wat hij in de afgelopen bijna veertig jaar heeft gemaakt. Hoe kijk hij ernaar om ook zijn vroege werk voorbij te zien komen? Olaf: ‘Bij mijn vrije werk probeerde ik altijd zo dicht bij mijn ziel te blijven, het leest dan ook als een dagboek. Begin jaren tachtig was ik heel blij dat ik uit de kast was gekomen en vierde het leven. Maar ik had ook enorm veel moeite met mijn seksualiteit, ik vond het allemaal heel ongemakkelijk. Ik was Teun tegengekomen die daar heel vrij over was, maar ikzelf gebruikte mijn fotografie om het te onderzoeken en te bezweren. Vragen over macht en onmacht, over agressie zie je terug in mijn serie Chessmen. Tussen mijn dertigste en veertigste, in de jaren negentig, was het de tijd om de apenrots te beklimmen, een moeilijk decennium. Het leverde de serie Blacks op waarbij ik mijn eigen identiteit vond in mijn werk. Ik begon het ambacht van de fotografie te omhelzen, zeer geënsceneerd, theatraal en barok. Daarbij deed ik veel in opdracht zoals voor Nieuwe Revu, een schreeuwerig en leuk blad om voor te werken. Dat was fotografie waarbij ik werd aangezet om mezelf als een King Kong op de borst te kloppen, zo van: hier ben ik!’

​

Apenrots

In de loop der tijd ging de kunstenaar meer ingetogen werk maken. Olaf: ‘In 1996 werd een longziekte gediagnosticeerd en kwam de bezinning en begon ik het ouder worden te onderzoeken met de serie Mature, waarbij ik oudere vrouwen portretteerde in uitdagende poses. De laatste spurten van mijn agressie zitten in de series Royal Blood en Paradise Club, expliciet werk gemaakt in de tijd dat de wereld te maken kreeg met aanslagen van Al Qaida, zoals die van 9/11. Daarna verdween de agressie uit mijn werk en was ik ook niet meer zo geïnteresseerd in die apenrots. Ik was sadder and wiser. Het was de tijd dat mijn relatie met Teun ten einde was gekomen en ook mijn vader overleed. Toch vond ik die tijd tussen mijn veertigste en vijftigste een geweldige tijd, juist omdat ik het evenwicht vond. De series Rain, Hope, Grief en Separation waren het gevolg. Niet iedereen was er blij mee. Ik kreeg van NRC een hele slechte recensie voor een tentoonstelling in het Groninger Museum. Dat was pijnlijk, maar tegelijkertijd was het voor mij ook heel bevrijdend. “Maak werk alleen voor jezelf”, zei mijn manager Shirley:, “Je kunt niet iedereen tevreden stellen”. Zo is het, nooit zal ik die kleine elite in de beeldende kunstwereld veroveren. Ik ben ook maar een volksjongen. Ik ben niet chique en het zal mij ook nooit lukken, zeker niet in mijn hoofd. Ik ben van de sandwich met altijd iets dat wil behagen, daarbovenop zoek ik naar betekenis.”

​​

‘Die ene seconde op het moment dat je doodgaat en je hele leven aan je voorbij trekt, kan bij mij niet meer in die ene seconde worden gepropt.’

 

Een schitterend gebrek

Het lijkt erop dat je veel geleerd hebt van de oude meesters… Olaf: ‘Wat ik van Vermeer heb geleerd is dat als je echt verdriet wilt laten zien, dat het dan bijna afwezig moet zijn, waardoor het des te krachtiger werkt. Alles is zorgvuldig geënsceneerd, zoals een weggeschoven stoel waaraan je kunt zien dat er nog iemand anders in de ruimte is. Dat doe ik ook, geen telefoon staat er zomaar en wat er in de fruitschaal ligt, is ook allemaal bedacht. Op deze foto uit de serie Grief van 2007 staat de klok iets na half twee, dat is het moment dat JFK is neergeschoten. De zakdoek die zij stilletjes verpulverd laat het ingehouden verdriet zien.’ Tegenwoordig geniet Olaf vooral van het doorgeven. Olaf: ‘Het mooie is dat het niet alleen maar over mijzelf gaat, maar dat ik alles wat ik geleerd heb kan overdragen op mijn stagiaires, zoals Levi van Veluw, Feriet Tuncen Piek. Levi is echt een kunstenaar geworden die in zijn sollicitatiebrief al uitlegde dat hij ook geïnteresseerd was in hoe ik een bedrijf runde als fotograaf. Niet onbelangrijk voor een kunstenaar.’ Zijn er meer voordelen van deze fase? Olaf: ‘Je telt steeds minder mee en dat vind ik eigenlijk helemaal niet meer erg. Een voordeel is ook dat ik mij veel sneller uitspreek. Als ik nu verliefd wordt, dan zeg ik het gelijk en ga er niet meer vijf jaar mee wachten. Ik laat ook ruzies niet meer aanmodderen, maar ga er gelijk op af. Soms is het dan opgelost en soms werkt het nog steeds niet. En dat moet dat maar zo zijn.’ 

 

‘Als ik dan nu niet tevreden bent, dan verdien ik een schop onder mijn kont.'

​

Ook de ambities lijken anders te zijn, zo legt de fotograaf uit: ‘Afgelopen oktober was het een krankzinnige tijd. Ik had het heel druk met de serie Palm Springs in LA waarvoor ik alles uit de kast moest halen. Tegelijkertijd overleed mijn moeder en sprak ik vlak daarvoor in Los Angeles met Reinout Oerlemans uitvoerig overde film Een schitterend gebreknaar het boek van Arthur Japin. Hij was in die tijd bij Eyeworks degene die als eerste geloofde in dit project. 

​

Aan die film was zes jaar werk gewerkt en dat voelde als een enorme verantwoordelijkheid. Het betekende drie maanden lang, zeven dagen in de week alleen maar bezig zijn met de film. Maar ik voelde dat mijn gezondheid het niet meer toeliet. Ik weet nog dat ik de productiebus instapte en de deur achter me dichtsloeg en ik Shirley onderbrak die iets tegen mij wilde zeggen: “Ik kan die film niet meer maken”. En op dat moment zei zij: “Dat is precies wat ik jou wilde zeggen.” Eigenlijk is die beslissing de start van mijn zestigste levensjaar. Het markeert het moment dat ik mij realiseerde dat ik niet meer alles kan doen. Ik heb aan mezelf bewezen wat ik kan. Die ene seconde op het moment dat je doodgaat en je hele leven aan je voorbij trekt, kan bij mij niet meer in die ene seconde worden gepropt.’

​​

‘Ik ben ook maar een volksjongen, ik ben niet chique en het zal mij ook nooit lukken, zeker niet in mijn hoofd.’ 

​

Koninklijk huis

Wat nu dan? Olaf: ‘Ik heb gemerkt dat leegte mij ook veel brengt. Ik denk er nu over na om weer documentair te gaan werken, werken met de realiteit. Met de kennis van nu kom ik dan weer terug bij waar ik begonnen ben. Met simple is the best. Dat is begonnen met de serie over Joodse identiteit, maar nu ook met een serie die gaat over wat adel tegenwoordig eigenlijk nog is. Ik vind het fantastisch dat ik het koninklijk huis mag fotograferen en dat ook helemaal zelf mag invullen. Ik hoop zo een bijdrage te leveren aan het fragiele democratische systeem dat door het Koninklijke huis bijeen wordt gehouden. Hun neutrale opstelling is een geweldig bindmiddel.’ Is het daarmee volbracht? Olaf: ‘Na het Rijksmuseum mag ik alles doen wat ik wil. Een tentoonstelling waarbij tien foto’s van mij naast de meesterwerken van het Rijks worden geplaatst, een boek van vierhonderd pagina’s, en een dubbeltentoonstelling in Den Haag. Als je dan nog niet tevreden bent, dan verdien je een schop onder je kont.’ 

​

[2019]