Gerhard van den Top, dijkgraaf van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht

 

‘Water is te belangrijk om alleen over te laten aan ingenieurs.’

​

Interview Koos de Wilt voor Waterdragers

 

Hier bij het waterschap komt het aan het op bij elkaar brengen van stakeholders. Als dijkgraaf is mijn rol om toe te zien op de kwaliteit van de besluitvorming in ons bestuur. Het waterschap heeft het recht om belasting te heffen en bepaalde beslissingen te nemen voor het gebied, maar we hebben daarvoor politieke kaders nodig. Ook willen we over de besteding van die belastingmiddelen verantwoording afleggen aan onze bevolking en andere belanghebbenden. Dat heet democratie. Onze taken reiken verder dan alleen het nemen van verstandige ingenieursbeslissingen, want ze hangen samen met politieke keuzes waarin belangen, waarden en opvattingen zijn afgewogen. Daar zijn vele voorbeelden van. Moeten wij in de komende jaren het groene gebied rond de stad blijven ontwateren zodat iedereen er alles kan blijven doen? Of kunnen we beter andere functies verzinnen voor dat gebied omdat het te kostbaar wordt om het voor bewoning, bedrijvigheid of wegen in stand te houden? Dat is een politieke beslissing. Een andere politieke zaak is of we alle medicijnresten uit ons afvalwater moeten verwijderen of kan het wel een tandje minder? De ene vindt dat het waterschap dat moet doen de andere vindt dat we dat over moeten laten aan de medicijnfabrikanten.

​

Onze taken reiken verder dan alleen het nemen van verstandige ingenieursbeslissingen

​

Ik ben er een voorstander van om het waterschap politieker te maken. Ik vind dat mensen het gevoel moeten hebben dat hun mening ertoe doet. Dat je een partij kiest die er iets van vindt. Politici, de overheid en wijzelf moeten meer gaan redeneren vanuit de beleving van onze inwoners, bedrijven en andere belanghebbenden. We moeten rekening houden met de inwoners van nu en van morgen, van de autochtone Nederlander en de nieuwe Nederlanders. Meer dan vijftig procent van de Amsterdammers is immers van niet-Nederlandse origine. Het waterschap is er ook voor hen, en dus zullen we ons ook tot de belevingswereld van die groepen in ons beheersgebied moeten verhouden. Dat betekent het gesprek aangaan met alle belanghebbenden en horen wat hen  bezighoudt.

Het waterschapsbestuur wil meer aandacht besteden aan het waterbewustzijn in onze regio. Dat betekent dat mensen in ons gebied het minder vanzelfsprekend gaan vinden dat ze dagelijks genieten van schoon en voldoende zoet water en van waterveiligheid. Die vanzelfsprekendheid is niet zo vanzelfsprekend meer in een regio die overstromingsgevoelig is en voor een belangrijk deel onder zeeniveau ligt. Water is te belangrijk om alleen over te laten aan ingenieurs. Maar hoe zorg je dat de projecten die je oppakt als relevant worden ervaren voor de mensen die hier wonen? Wat betekent de verbetering van een dijk eigenlijk voor de inwoner daar ter plekke of verderop in het gebied? Wat betekent een peilbesluit van ons bestuur voor jouw straat of dorp of wat betekent een besluit over duurzame energie voor jou als inwoner of andere

belastingbetalers?

​

'Mensen in ons gebied zouden het minder vanzelfsprekend moeten gaan vinden dat ze dagelijks genieten van schoon en voldoende zoet water en van waterveiligheid.'

​

Gezag en gunnen

Mijn verleden is doordrenkt van water. Toen ik van de middelbare school kwam, ben ik bij wel tien universiteiten gaan kijken en vond ze allemaal ontzettend leuk. De laatste die ik bezocht was van de Landbouwuniversiteit in Wageningen. Daar stond een docent met een baard en in een blauw Afrikaans gewaad die Tropische Cultuurtechniek doceerde. Hij vertelde over zijn vak, over water naar mensen te brengen die geen daar toegang toe hadden. Dát gaat ergens over, bedacht ik me. Voor mijn studie ben ik veel in het buitenland geweest. Zo deed ik bijvoorbeeld irrigatieprojecten in Senegal en Sri Lanka waar ik dichtbij de lokale bevolking werkte en woonde. Later in mijn studie ben ik mij meer gaan bezighouden met waterbeheer, met bossen, erosie en biodiversiteit. In 1997 ben ik gepromoveerd in de Milieukunde met een dissertatie over de problematiek achter ontbossing. Daarna heb ik meer de taak van bestuurder op mij genomen, binnen maatschappelijke organisaties, het bedrijfsleven en de overheid. De wijze van besturen is veranderd. Vroeger was het meer een groep uit een bepaalde klasse die vanuit geaccepteerde macht beleid aan mensen kon opleggen. In deze tijd wil je als bestuurder niet zozeer macht uitoefenen, maar vooral werken vanuit het gesprek, al luisterend op basis van een politiek debat. Ik geloof niet in macht, wel in gezag en gunnen. Als je echt naar mensen luistert en binnen de ruimte die het beleid je biedt iets met hun wensen en opvattingen kunt doen, dan ben je een goede bestuurder. Dat betekent als overheid en bestuurder ook eerlijk zijn in het omgaan met verwachtingen en duidelijk zijn als je niets kunt kan doen. Een goed functionerende, betrouwbare overheid is een groot goed. Ik heb lang in het buitenland gewoond en gewerkt en heb met eigen ogen kunnen zien wat de effecten zijn van een zwakke overheid. Dan zie je hier en daar particuliere welvaart, maar ook slechte infrastructuur en groeiende problemen in bijvoorbeeld veiligheid, gezondheid en onderwijs die je niet als particulier kunt oplossen.

​

'Als je echt naar mensen luistert en binnen de ruimte die het beleid je biedt iets met hun wensen en opvattingen kunt doen, dan ben je een goede bestuurder.'

​

De waterschappen vormen een essentiële overheidslaag in een land dat voor zestig procent overstromingsgevoelig is. Om droogte en verzilting tegen te gaan, zijn we ook zeer van de aanvoer van zoetwater afhankelijk. Met laatstgenoemde problematiek hadden we indringend te maken tijdens de lange en gortdroge zomer van 2018. Het is geen vanzelfsprekendheid dat we tijdens die droogte de functies van waterbeheer kunnen blijven uitvoeren. Dat is alleen maar omdat we als waterbeheerders goed samenwerken en elkaar weten te vinden op momenten dat het erom spant. De effecten op haperende waterveiligheid zijn ingrijpend. Een overstroming ontregelt al snel een aantal belangrijke functies die juist cruciaal zijn bij het beheersen van zo'n calamiteit: het dataverkeer, de brandstofvoorziening, telefonie, vervoer, de zuivering van afvalwater. Een voorbeeld is de wateroverlast in het VUmc in 2015 als gevolg van een breuk in de waterleiding. Daar zagen we hoe ingrijpend de uitval van elektriciteitsvoorziening was: ambulances, helikopters en zelfs mariniers moesten worden ingezet om patiënten te evacueren en zo mensenlevens te redden.

​

'Ik heb met eigen ogen kunnen zien wat de effecten zijn van een zwakke overheid. Dan is iedereen de sigaar.'

​

Verstandige beslissingen

Ik ben geen lid van een politieke partij, en in de rol van voorzitter gaat het ook niet zozeer om mijn voorkeuren of opvattingen. Het is fijn dat ik als dijkgraaf met overtuiging en enige kennis van zaken aan onze ingezetenen kan uitleggen wat klimaatverandering betekent voor onze leefomgeving en hoe we daarop kunnen reageren. Maar feitelijk hoef ik geen specialist te zijn op de onderwerpen waar we bij het waterschap aan werken. Mijn rol is die van facilitator. De organisatie moet ervoor zorgen dat belanghebbenden gehoord zijn en dat op basis daarvan een verstandige keuze kan worden gemaakt, los van wat ik daar persoonlijk nu van vind. Mijn rol is ervoor de zorgen dat de kennis die we hier in huis hebben, wordt vertaald naar voorstellen waarover de politiek het debat kan voeren. Ter voorbereiding op de fase van oordeelsvorming bieden we de fracties in ons Algemeen Bestuur de gelegenheid een eerste beeld te vormen van de thematiek achter een voorstel. Dit voorafgaand aan de oordeelsvorming in de Commissie en de besluitvorming in ons Algemeen Bestuur. Ook willen we de omgeving, de bewoners, bedrijven, en andere belanghebbenden de kans te geven te laten inspreken zodat ook hun stem gehoord wordt. Als ik dat goed doe, dan vertrouw ik erop dat er goede besluitvorming zal zijn.

 

Toen ik hier in 2014 als dijkgraaf aantrad, wist ik niet heel veel van het waterbeheer in ons gebied. Ik wist veel over watergebruik in de landbouw en over drinkwatervoorziening, maar over dijken, waterkwaliteitsbeheer, waterzuiveringstechniek heb ik hier inmiddels veel bijgeleerd. Ook in mijn eerdere professionele rollen was mijn rol meer die van interdisciplinair verbinder en procesontwerper dan van inhoudsdeskundige. De rode draad is dat ik mij goed kan associëren met het verbinden van verschillende belangen rond een maatschappelijke opgave. Mij boeit een opdracht om mensen met heel uiteenlopende opvattingen toch samen te brengen rond gezamenlijke doelstellingen. Of dat nu een duurzaam bosbeheer is, een duurzaam energiebedrijf of een goede waterhuishouding in dit gebied. Mij inspireert het als bestuurders er samen uitkomen en als burgers beter gaan zien, horen en vooral voelen wat het waterschap voor ze doet. Ik ben altijd nieuwsgierig naar wat mensen weten en wat ze drijft en heb daarin eigenlijk geen vooringenomen opvattingen. Het is interessant om uit te vinden waarom mensen doen wat ze doen, en zeggen wat ze zeggen. Onze kinderen leren ons die oordeelloosheid en verwondering elke dag. Mijn gevoel is dat die interesse en dat echte luisteren een belangrijke ingrediënt zijn voor effectief openbaar bestuur in deze tijd.

​

'Wij rekenden altijd met een overstroming uit de zee of uit een rivier. Nu komen ze letterlijk uit de lucht vallen.'

​

Water als vriend

Onze missie is te zorgen dat we water verbinden met wat mensen bezighoudt. Wij vinden bijvoorbeeld veilig wonen fijn. Wat zou er bij een overstroming gebeuren met je eigen huis en met je kinderen als ze op school zitten? De beslissing om, na een combinatie van langdurige droogte en hevige regenval, de Amsterdam City Swim voor het eerst niet te zien doorgaan was op dat moment een onaangename ervaring. Tegelijkertijd was het een wake-up call dat schoon water in onze grachten niet vanzelfsprekend is. Misschien moeten we nadenken over maatregelen om ervoor te zorgen dat we ook na extreme omstandigheden het water in onze grachten schoon houden. Maar daar hangt natuurlijk ook een prijskaartje aan. We moeten goed kijken naar wat er gebeurt. Wij rekenden altijd met een overstroming uit de zee of uit een rivier. Nu komen ze letterlijk uit de lucht vallen. Voorafgaand aan de City Swim was er ineens een bui die meer dan honderd millimeter water over de stad heen stortte. Dat kun je niet opvangen in je riolering. Deels kunnen we het oplossen door onze tuinen en daken anders in te richten. Ook kunnen we de straten en de parkeergarages anders bouwen zodat we het water kunnen vasthouden en het niet meteen weg hoeft te lopen en rioleringen overstorten. Het mooie van zulke ingrepen is dat we er tegelijkertijd de leefwereld van de stad mee kunnen veraangenamen. Vroeger was de kwestie: hoe krijg ik het water zo snel mogelijk weg, nu wordt het: hoe hou ik het water langer vast zodat je de stad groen kunt houden, ook bij de droogte zoals we die van de zomer hebben gehad. Op zo’n manier hebben we water nog meer een vriend gemaakt in plaats van een vijand. Ingrijpen houdt niet alleen in grootschalige dure, technische ingrepen, maar ook kleine, lokale aanpassingen in de directe leefomgeving van onze inwoners, oplossingen die bijdragen aan een aangename en gezonde leefomgeving.

 

Aparte waterbelasting

Ook buiten Nederland begint men zich in veel landen te realiseren dat klimaatverandering tot grote veranderingen in de leefomgeving zal leiden, zoals droogte en zware regenbuien, hittestress en een stijgende zeespiegel. Het grote probleem is dat de schade van iedere kilo CO2 niet wordt betaald door degene die ze veroorzaakt. Nog niet zo lang geleden werd de discussie gevoerd of er eigenlijk wel een klimaatprobleem is, dat wil zeggen of er daadwerkelijk sprake is van klimaatverandering, en of de mens een rol heeft in de oorzaak en aanpak ervan. Dat is allemaal duidelijker geworden. Er zullen ook altijd klimaatsceptici blijven met vragen over nut en noodzaak van klimaat beleid. Maar als we kijken naar de feiten, dan weten we dat er in de komende eeuw veel gaat veranderen in ons waterbeheer als gevolg van de effecten van het veranderende klimaat. We zullen daarom nu moeten handelen om te voorkomen dat we de volgende generatie met die problemen opzadelen. Maar zo’n verre tijdshorizon is lastig als er ook korte termijn doelen zijn waarover de politiek besluiten moet nemen in de algemene democratie van Rijk, Provincies en Gemeenten. Daarom is het ook zo essentieel voor een land als Nederland dat hier een aparte waterbelasting wordt geheven die puur en alleen wordt ingezet voor onze waterveiligheid en voor voldoende schoon water. Als we onze dijken niet kunnen beschermen, dan kunnen we hier überhaupt niet wonen. Dat was al duidelijk vanaf de oorsprong van de waterschappen. Daarom is het ook goed dat er hier een apart bestuursorgaan is die daarover gaat. In Amerika en in Bangladesh moeten waterbestuurders voortdurend “buurten” bij de andere departementen om voldoende geld bij elkaar te sprokkelen om het noodzakelijke te doen om het land op lange termijn van voldoende water te voorzien en te beschermen tegen wateroverlast of overstromingen.

 

No Taxation without Representation

Als je kiest voor dat mooie lange termijn belastingstelsel voor regionaal waterbeheer, dan is er ook een eigen volksvertegenwoordiging nodig om toe te zien op de besteding van die middelen. Die gekozen volksvertegenwoordigers gaan dan met elkaar in debat over de vragen die in deze regio spelen, ieder naar de inkleuring van de eigen politieke groepering. Wilt u ons buitengebied onder water zetten omdat het zo duur is om het droog te houden of wilt u alle functies die daar nu zijn  behouden? Wilt u meer doen aan duurzaamheid, en aan cultuur en recreatie, of zijn voor u lage kosten en de kerntaken de bottom line? Wilt u dat we medicijnresten uit het afvalwater halen waarvan we nog niet precies weten wat de schade op termijn zullen zijn of wilt u dat we uw tarief dertig euro omlaag brengen en dat laten zitten? De ene vindt het onacceptabel als de vissen er ziek van worden, de ander neemt dat voor lief. De ingenieur moet de politicus de feiten aanreiken en mogelijke opties van oplossingen en dan is het aan de politiek om daarover te oordelen.

​

'Mijn boodschap is dan ook: raak betrokken, lees een stuk, woon een vergadering bij of stel je kandidaat. Of draag je steentje bij in je tuin of buurt.'

​

In Nederland hebben we de traditie dat de overheid alles min of meer onopgemerkt voor ons oplost. In dat arrangement betalen we met z’n allen belasting en regelt de overheid daarmee de rest. Maar daarmee doen we mensen, en ook de overheid te kort. In deze tijd van onvrede over politiek en overheid is er juist behoefte aan het betrekken van mensen bij de grote opgaven van nu. We zullen de gevoelens en de uitingen daarvan serieus moeten nemen en tegelijkertijd ook mensen moeten oproepen om gebruik te maken van bestaande en nieuwe manieren waarop de overheid inwoners, bedrijven en andere belanghebbenden wil betrekken bij ‘de publieke zaak’. We hebben een uniek, fijnmazig en toegankelijk netwerk aan overheden die mogelijkheden willen bieden om mee te denken. Iedereen kan daarbinnen meedenken en -doen aan een klimaatrobuuste regio waarin het ook voor onze kinderen weer fijn wonen, werken en recreëren is. Mijn boodschap is dan ook: raak betrokken, lees een stuk, woon een vergadering bij of stel je kandidaat. Of draag je steentje bij in je tuin of buurt. Leg bijvoorbeeld niet alleen tegels in hun tuin neer, richt je dak anders in of zet een regenton neer. Ik ben ervan overtuigd dat verreweg de meeste mensen wat goeds voorhebben met de samenleving. Van belang is dat je je herkent in de beslissingen die moeten worden genomen en dat die ook daadwerkelijk met jou te maken hebben.

​

​

​