Rubriek over kunsthandel
Jos Meis en Laurens Gude van Gude & Meis klokken
‘Wij handelen in mooie objecten en toevallig zijn dat klokken’
Tekst en foto’s van Koos de Wilt voor COLLECT
‘Wij verkopen hier bijzondere objecten en toevallig zijn dat klokken, mooie spullen met een verhaal’, zo begroet Jos Meis zijn klanten die normaal gesproken, buiten coronatijd, in de Nieuwe Spiegelstraat op zoek zijn naar een bijzonder object. Klokken zijn ook niet meer echt functioneel belangrijk meer. Door onze mobieltjes zijn we tegenwoordig voortdurend op de hoogte van de tijd en worden we niet meer dagelijks omringd door klokken. Jos: ‘Mechanische klokken zijn ook laat in beeld gekomen in de geschiedenis van de mens. In een agrarische samenleving was er nauwelijks behoefte aan als men gaat werken bij zonsopgang en weer gaat slapen bij zonsondergang. Waar er wel behoefte aan tijd was, nam men genoegen met zonnewijzers, waterklokken en zandlopers. Naar mijn idee waren de eerste mechanische klokken heel eenvoudige wekkerklokken die gebruikt werden in kloosters. Daar was behoefte aan omdat er acht keer per dag gebeden werd. De eerste publieke klokken waren torenklokken in kathedralen waarbij astronomische aanduidingen belangrijk waren bij het bepalen van de feestdagen. Vanaf de vroeg 16e eeuw werden er klokken gemaakt die door een veer werden aangedreven wat leidde tot de eerste halshorloges en tafelklokken. Deze eerste klokken waren niet erg onnauwkeurig maar dat was geen probleem in het dagelijkse leven. De behoefte aan precieze klokken kwam voort uit de wetenschap. Het is dan ook geen verrassing dat de wetenschapper Christiaan Huygens is 1657 een uurwerk met een slinger uitvond. Hij had deze nauwkeurige klok nodig bij zijn astronomische observaties. Hierna werd de grip van de tijd en daarmee van de klok op de samenleving steeds groter. Het leven in steden en de industriële revolutie speelden hierbij een grote rol. De behoefte om een centrale standaardtijd kwam vooral door de intrede van de spoorwegen en werd ook mogelijk gemaakt door de telegraaf. Met het langzaamaan belangrijker worden van de tijd in de samenleving werden klokken ook steeds algemener.’
‘Wij verkopen hier bijzondere objecten en toevallig zijn dat klokken, mooie spullen met een verhaal.
Encyclopedische kennis
Overal in de winkel klinkt zacht en rustgevend getik en af en toe slaan er een paar klokken het hele, halve of soms zelfs een kwart uur. De muren hebben zachte kleuren waar de antieke klokken en muziekdozen worden getoond als kunstvoorwerpen die alle ruimte krijgen, alsof het schilderijen zijn. Jos Meis runt de winkel samen met Laurens Gude. Laurens heeft eerst aan Nyenrode gestudeerd en in de financiële wereld gewerkt voor hij in de voetsporen van zijn vader Lars trad. Lars Gude is in Schoonhoven opgeleid als klokkenmaker en dreef 25 jaar lang een winkel op de Overtoom. Jos Meis werkt al zijn hele werkzame leven tussen oude spullen. Voor hem zijn klokken interessant omdat hij zijn brede kennis en ervaring van kunst en antiek erin kwijt kan. Jos: ‘Ik heb kunstgeschiedenis gestudeerd omdat ik van oude dingen en van architectuur houd. Ik ben begonnen bij een klein veilinghuis, ben daarna in de antiekhandel gaan werken en ben daarna bijna tien jaar de klokkenexpert geweest bij Sotheby’s. Daarna ben ik weer in de kunsthandel beland. Je moet als klokkenkenner een encyclopedische kennis hebben omdat je niet alleen te maken hebt met verschillende tijden en stijlen, maar ook verschillende materialen. Je moet dus niet alleen het uurwerk kunnen beoordelen, maar ook de rest van de klok die gemaakt kan zijn van de meest uiteenlopende materialen, gemaakt in een veelheid aan landen, met de meest wonderlijke technieken en in verschillende tijden.’
'Als je in de achttiende eeuw een object wilde maken zoals dit, moest je eigenlijk langs verschillende gildes, bij brons waren dat wel zes gildes.’
Iets individueels
De winkel in de Nieuwe Spiegelstraat ziet eruit als die er altijd al heeft gezeten. Jos: ‘In 2013 ben ik hier met de vader van Laurens begonnen. Toen we hier startten was het het dieptepunt van de crisis, er stond toen wel het een en ander leeg. Maar omdat ik hier al eerder een winkel had opgezet, wist is dat het kon. Waar de beurzen lange tijd de plek waren voor het verkopen van klokken is het voor ons nu vooral deze straat geworden, de snelweg van cultuurtoeristen en historisch nog steeds de beroemdste antiekstraat van Nederland. Waar vroeger de koper vaak een echte verzamelaar was en veel wist van klokken, zoekt de koper van nu eerder een mooi object met een verhaal. Wat wij toevoegen is de kennis van het uurwerk en de kwaliteit van het object. Daar moeten onze klanten op kunnen vertrouwen. Onze taak is ook met oplossingen te komen als er iets is met de klok. Wij weten dan waar je moet zijn.’ Alhoewel het aanbod van objecten in de winkel breed is, hebben de heren er bewust voor gekozen om niet in vintage horloges te handelen. Laurens: ‘We voelen ons minder verwant met die markt. Klokkenkopers zijn geen merkenkopers, zoals je dat bij horloges hebt. Je koopt iets individueels, iets unieks, niet iets wat in grote oplage is gemaakt. Daarom is het ook wat moeilijker om iets te verkopen aan Chinezen, die kopen merken. Gelukkig kopen ze soms iets bijzonders, een speeldoos met fluitende vogeltjes bijvoorbeeld.’
Louis XVI
‘Klokken waren in hun tijd altijd duur omdat het technische hoogstandjes waren’, zo legt Jos uit als hij langs de verschillende klokken loopt. ‘Maar als je het vergelijkt met schilderijen zijn klokken heel goedkoop. Ik beschouw klokken als kunstwerken. Behalve van het uurwerk is een klok een object van brons of van hout. Soms is het een sculptuur en soms een stuk zilverwerk, soms is het in Empire of Louis XIV stijl of soms uit de tijd van na de Industriële Revolutie.’ Jos wijst naar een verfijnde, vergulde reisklok uit 1762 die op een standaard staat. ‘Dit is een zogenaamde pendule d’officier, een reisklok uit de tijd van Louis XVI, die werd meegenomen door rijke adellijke mensen. Het uurwerk wordt aangedreven door drie veertonnen en heeft een gangduur van twee weken. De klok slaat de kwartieren op twee bellen en de uren op een derde bel. Dat de klok slaat op het kwartier is heel speciaal. Als je in de achttiende eeuw een object wilde maken zoals dit, dan moest je eigenlijk langs verschillende gildes, bij brons waren dat er wel zes. Voor messing was er geen modelleur, gieter, ciseleur en vergulder nodig en ontliep de maker dus een aantal gilden. Hij bewerkte het messing helemaal zelf op een manier die lijkt op die van een zilversmid. Dus door dat ontlopen van die restricties ontstond er een eigen vormentaal. Daarna hoefde het alleen nog maar verguld te worden. Er waren restricties tussen gilden. Zij mochten niet samenwerken wat bij een complex procedé als vuurverguld brons maken niet erg goed uitpakte voor het resultaat. Alleen aan het hof, waar deze restricties niet golden, konden de handwerkslieden die eigenlijk in verschillende gilden zaten samenwerken. Deze klok is dus niet gegoten en dan geciseleerd, maar geheel gezaagd, gedraaid, gedreven en gegraveerd uit messing. De vorm is daarmee heel uniek’, zo vertelt Jos als hij voorzichtig met zijn vingers de wijzers naar het hele uur beweegt en de klok begint te bellen. ‘Jean LeFebvre, die ook klokkenmaker was van de Franse koning, heeft een paar van dit soort klokken gemaakt waarvan deze de grootste is’.
Aan de voor- en achterkant heeft hij het uurwerk gesigneerd, zo wijst Jos aan. ‘Bij schilderijen weet je vaak wie de vorige eigenaren waren. Bij klokken weten we dat meestal niet. Bij deze wel. Deze is ongeveer tweehonderd jaar lang in bezit geweest van de familie Provôt. Ik heb een oude foto van rond 1910 waar je mevrouw Provôt-Homberg ziet zitten in haar Château de Maffliers, een kasteel net boven Parijs, met op de schoorsteenmantel achter haar de klok. Bankier Georges Alphonse Provôt kocht het in zijn tijd vervallen zestiende-eeuws kasteel in 1906 met zijn vrouw Germaine Homberg en hebben het verbouwd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het kasteel bezet door de Duitsers, maar gelukkig is de klok door de familie verstopt. Tegenwoordig zit er een hotel in het kasteel. Op de foto heeft de klok nog een witmarmeren voet die in de negentiende eeuw aan de klok was toegevoegd. Die voet heb ik eraf gehaald en hier in de kast gezet. Verhalen als deze maken een klok als deze bijzonder. Maar een schoonheid als deze heeft zo’n verhaal eigenlijk niet nodig. Hij kost 36 duizend euro.’
(2021)
Gude & Meis Antique Clocks
Nieuwe Spiegelstraat 60
1017 DH Amsterdam
Tel: 020-612 97 42 en 06 54 790 723
info@gudemeis.com