Alkmaarse kunsthandelaar in oude meesters Sander Bijl (1979)

 

Oog voor oude meesters

 

Tekst & foto's van Koos de Wilt voor COLLECT

 

Sander Bijl is zoon van de Martin Bijl, toprestaurator van oude meesters en lange tijd hoofdrestaurateur van het Rijksmuseum. Van zijn vader leerde hij schilderijen te “voelen”. Het was nooit zijn bedoeling kunsthandelaar te worden. Toch werd hij het.

​

‘Als kind wilde ik piloot worden’, zegt de kunsthandelaar aan de eettafel waarachter een enorme kopie hangt van een pentekening van Willem van de Velde de Oude. ‘De financiering voor de pilotenopleiding was al rond en ik was ook al door de testen gerold. Maar tijdens die testen had ik inmiddels begrepen wat het leven van een piloot echt inhoudt en besloot ik het niet te worden. Ik zou voor mijn dertigste zijn opgebrand. Toen zei mijn vader: waarom word je geen kunsthandelaar? Daar had ik nooit aan gedacht en ben dat toen gaan bespreken met grote jongens als Robert Noortman en Salomon Lilian, kunsthandelaren die hier kind aan huis waren voor de restauratie van hun schilderijen. Die vertelden mij dat er voor kunsthandel geen school was, je kan het of je kan het niet. En toen ben ik het maar gewoon gaan doen, op mijn twintigste. Mijn eerste succes was een Pieter Soutman die ik verkocht door National Gallery of Art in Washington. Nederlandse musea hadden er geen trek in. Mijn vader kwam op een dag naar met toe toen ik aan het koken was. “Moet je nu eens kijken”, zei hij. Tijdens het schoonmaken was de datering en signatuur tevoorschijn gekomen, ingekrast met achterkant van het penseel in de natte verf. Soutman was een van de kunstenaars die was uitverkoren mee te werken aan de opdracht voor Huis Ten Bosch, naast grote namen als Caesar van Everdingen, Jacob Jordaens en Gerard van Honthorst.’

 

‘Alles wat ik verdien, investeer ik in schilderijen’

​

Rembrandt verzamelaar

Sander Bijl staat als er geen corona is op de TEFAF en andere belangrijke kunstbeurzen, maar handelt verder vanuit zijn huis in Alkmaar, het huis waarin hij ook is opgegroeid. ‘Ik heb geen chique galerie op een dure plek in Amsterdam of New York, desnoods zit ik in een hutje op de hei. Mensen komen naar jou toe als jij iets hebt dat zij heel mooi vinden. Ik heb investeerders, maar alles wat ik verdien, investeer ik in schilderijen. Hoe meer de schilderijen spreken hoe beter. Ik had de eer om als één van de eersten iets aan de grootste Rembrandtverzamelaar ter wereld te verkopen, Thomas Kaplan. Dat was een paartje van Frans van Mieris uit een Nederlandse privécollectie. Kaplan is niet alleen als kunsthandelaar invloedrijk, maar ook in de politiek. Hij heeft contact met veel mensen van invloed, tot aan de Saoedische koninklijke familie. Ik ken mijn plaats als ik een schilderij aan hem mag verkopen. Niet op een onderdanige manier, maar ik realiseer me dat hij mijn broodheer is.’ De miljardair investeerder en kunstverzamelaar Kaplan heeft zeventien Rembrandts en is ook eigenaar van de laatste Vermeer in private handen. Een bekende van Sander: ‘Mijn vader heeft vier jaar lang dat schilderij mogen restaureren. Het was van een familie die het in 2004 voor zestien miljoen pond verkocht bij Sotheby’s aan de hoteltycoon uit Las Vegas Steve Wynn. Die deed het in 2008 als onderdeel van een package deal over aan Kaplan die daarbij een zelfportret van Rembrandt wilde hebben voor zijn Leiden Collection. Die Vermeer heeft in die tijd voor een uurtje hier in de keuken aan de muur gehangen, precies daar waar nu die Van de Velde hangt. Heel bijzonder.’

 

‘Met mijn moeder erbij kan het er soms heftig aan toe gaan. Eigenwijs zijn we alle drie.’

​

Vader Martin

Vader en zoon Bijl werken allebei met Vlaamse en Nederlandse oude meesters, maar allebei op hun geheel eigen manier. Sander: ‘Ik heb het nodig om met mensen om te gaan. Mijn vader vindt het fijner om met vieze Rembrandts of een Rubensen om te gaan. Geef hem een doos Mozart erbij en het is de blijste man van de wereld. Van mijn vader heb ik het voelen van een zestiende- en zeventiende-eeuws schilderij geleerd. Hij nam mij als kind mee naar de restauratiestudio’s van het Rijksmuseum. Op een gegeven moment moesten mijn ouders op school komen omdat de juf had gehoord dat ik de Nachtwacht en het Melkmeisje zou hebben aangeraakt. De juf maakte zich een beetje zorgen om mij. Ze wist niet dat mijn vader hoofdrestaurator was van het Rijksmuseum. Ik heb dus al heel vroeg in mijn leven geleerd om oude meesters naar het raam mee te nemen en om te draaien. Mijn vader ging met mij om als Jos Verstappen die zijn zoon Max op een nat circuit zonder regenbanden liet rijden om zo te leren de auto in bedwang te houden. Zo kreeg hij feeling en zo heb ik fysieke feeling gekregen bij oude kunst. Ik kan niet veel, maar ik kan wel een potje kijken naar oude meesters. Ik heb geleerd daarop te leunen, door lagen vuil heen te kijken en een meesterwerk eronder te zien. Zo heb ik de Rubens ontdekt die mijn vader nu aan het restaureren is en die ik vorig jaar heb gekocht bij het Dorotheum in Wenen. Het werk stond bekend als “Peter Paul Rubens en zijn workshop”, maar nu het is schoongemaakt, krijg ik sterk het gevoel dat het helemaal van Rubens is. Het werk is gemaakt in 1609 á 1610 in Antwerpen. Hij was toen net terug uit Italië, had heel veel geleerd en gezien, maar had op dat moment nog geen studio met dit soort meesterleerlingen. Als je kijkt hoe die voeten in een paar streken zijn neergezet en naar dat klodderige dikke wit met blauw erin dan realiseer je je dat hier een magistrale schilder aan het werk is geweest. De deskundigen van het Rubenianum kijken er nu naar.’      

 

‘Als je kijkt hoe hij die voeten in een paar streken heeft neergezet en naar dat klodderige dikke wit met blauw erin dan. Dat zie je pas bij de schoonmaak, dan zie je dat hier een magistrale schilder aan het werk is geweest.’

​

‘Mijn oog staat afgesteld op iets wat goed is uit de zestiende en zeventiende eeuw’, zegt de kunsthandelaar. ‘Of dat nu een marine is, een landschap, een portret, een uitgewerkt schilderij of een schets. Ik heb een vismarkt van Joachim Beuckelaer verkocht aan The Metropolitan en het schilderij “De berouwvolle Sint-Pieter” van de Utrechtse Caravaggistische schilder Gerard van Honthorst aan het verzamelaarsechtpaar George en Ilone Kremer. Mijn belangrijkste verkoop in Nederland is “Schepen in de storm” van Jan Porcellis in het Frans Hals Museum in Haarlem. Maar in dat rijtje hoort ook een Rembrandt. Ik was de eerste die “Portret van een jonge man” van Rembrandt heeft gespot bij Christie’s, het schilderij waar ik het gedoe over heb met Jan Six.’

 

Hoe vindt hij dit soort werk? Bijl pakt zijn iPad en toont een schilderij met een paar ezelskoppen en een man op een ezel erop. ‘Ik kocht dit bij een kleine handelaar uit Oostenrijk. Ik zag het en moest direct denken aan een schilderij van Nicolaes Berchem in de National Gallery in Londen. Alles wat je op de schets ziet, zie je ook in dat schilderij. Dat zit waarschijnlijk ergens in mijn hoofd. Ik twijfel er dan niet aan om het te kopen.’

​

Een harde wereld

De kunsthandelaar loopt over de binnenplaats van het huis naar het atelier waar zijn vader werkt aan de restauratie van oude meesters, waaronder een groot ruig zeegezicht van Willem van de Velde de Jonge. ‘Die heb ik ontdekt op een veiling in het noorden van Italië’ zegt Sander. ‘Niemand zag hoe belangrijk dat werk is.’ Sander en vader Martin hebben allebei hun eigen praktijk, maar bespreken en bediscussiëren alles. Moeder Diane Bijl-Van Urk woont in het huis in de straat achter en is op de achtergrond actief in de handel en de restauratiepraktijk, maar laat zich bepaald niet onbetuigd. Sander: ‘Met mijn moeder erbij kan het er soms heftig aan toe gaan.’ Maar de familie vult elkaar vooral goed aan, zo vindt de restaurator Martin Bijl: ‘Ik ben fanatiek in mijn werk als restaurator. Sander kan ook heel goed kijken, niet alleen naar schilderijen. Ik weet nog dat hij als klein kind een keer aan een heel klein detail zag welke Ferrari het was die ergens tussen allemaal andere auto’s stond, met typenummer en al. Maar hij is ook sociaal goed en bovengemiddeld goed met cijfers. Hij verbeterde vroeger zijn leraar met rekenen. Hij heeft wat dat betreft wat Noortman ook had. Hij is ook heel resoluut, hij zegt waar het op staat. Anders hou je je ook niet staande in de wereld. Het is een harde wereld.’ Sander: ‘Ik heb dat stellige van mijn moeder. Zij is ook van de cijfertjes en van de psychologie. Zij doorziet dingen. Zij weigerde Noortman ooit op haar verjaardag terwijl we toch vriendschappelijk met elkaar omgingen.’ 

 

Hier in het atelier restaureerde Martin Bijl onder andere de Vermeer, zo vertelt hij. ‘Het is een van de onvoltooide schilderijen die na zijn dood door andere schilders is afgemaakt. Er is precies aanwijsbaar en bewijsbaar waar de echte Vermeer te zien is. Er zijn drie schilderijen van de schilder die hetzelfde lot hebben ondergaan dat ze door een zwakke schilder zijn afgemaakt in andere verf dan Vermeer gebruikte. Dat zijn de zittende virginaalspeelster van de National Gallery in Londen en de kleine panelen in Washington DC.’ In het atelier werkt vader Bijl samen met de restaurator Jazzy de Groot aan verschillende schilderijen tegelijk. Op dit moment onder andere aan het modello van Rubens, een zelfportret van Govert Flinck, het zeegezicht van Van de Velde de Jonge en een portret van een portret van een jongenshoofd van Michaelina Wautier, de Judith Leyster van de Zuidelijke Nederlanden. Martin maakt het schilderij van de Brusselse schilder vochtig met een watje waardoor het schilderij gelijk driedimensionaal wordt. Sander: ‘De Brusselse Michaelina Wautier heeft zelf een klein maar heel hoogwaardig oeuvre van schilderijen, van bloemstuk en portret tot historiestuk. Het lijkt heel sterk op het werk van Michael Sweerts. Die twee moeten elkaar hebben gekend in Brussel en ideeën hebben uitgewisseld. Dat zie je heel goed bij dit portret van het jongetje dat ik nu heb.’ 

 

‘Ik heb geen chique galerie op een dure plek in Amsterdam of New York, desnoods zit ik in een hutje op de hei. Alles wat ik verdien, investeer ik in schilderijen.’

​

Pieter Saenredam

Sander Bijl heeft in het centrum van de stad een afspraak gemaakt met conservator Christi Klinkert van het Stedelijk Museum Alkmaar om een paar schilderijen te laten zien die te maken hebben met de kunsthandel. In het museum wordt het verhaal verteld en getoond van de stad Alkmaar aan de hand van kunstenaars als de Alkmaarders Caesar en Allard van Everdingen en Emanuel de Witte en de schilders Pieter Saenredam en Salomon van Ruysdael die regelmatig in Alkmaar verbleven. Sander loopt naar een groot schilderij van het interieur van de Grote Kerk of de Sint Laurenskerk, de kerk tegenover het museum. ‘Het is de grootste kerk van Noordwest-Europa. Het schilderij is het allergrootste werk dat er van de kunstenaar bestaat, het enige op linnen ook. Het stond bekend als een werk van Isaac van Nickelen, tot mijn vader het schilderij is gaan onderzoeken op verzoek van het museum. Hij zag dat het een Pieter Saenredam was en vond ook het beroemde verdwijnpunt op het werk.’

 

Is dit soort schilderijen het niveau dat je in de kunsthandel kunt terugvinden? Sander Bijl: ‘Er wordt vaak gezegd dat er, als het gaat over oude meesters, alleen nog maar tweede garnituur verkocht zou worden door de handel. Er zou niets meer op de markt komen, de top zou al in musea hangen. Maar dat is onzin. Ik heb verschillende topwerken Van de Veldes de Oude gevonden voor klanten die een droom hadden een echte pentekening van de tekenaar te kunnen aankopen. En kijk naar wat ik nu heb: een top Van de Velde de Jonge van twee meter breed. Daarnaast een echte Rubens, twee geweldige Wautiers en een prachtig stadsgezicht van Alkmaar van Salomon van Ruysdael. Je moet er natuurlijk wel een oog voor hebben en net iets verder kijken, maar dan is er nog genoeg.’

​

Bijl-Van Urk B.V.

www.bijlvanurk.com

Kennemerstraatweg 174

1815 LE  Alkmaar

mob: +31653425432

​