Wandelen met antiquair Rachel Reijers van Antes Art 1900
‘Den Haag is dé stad waar Art Nouveau leeft’
Tekst en foto’s van Koos de Wilt voor COLLECT
De Emmabank staat prominent in wit natuursteen meterslang uitgestrekt op het chique Lange Voorhout, voor het Eschermuseum. De ontwerper van het Olympisch Stadion Jan Wils (1891-1972) maakte het ter ere van Koningin Emma. Maar het kan zomaar dat regelmatige bezoekers van Des Indes, Le Bistroquet of de Posthoorn het monument nauwelijks opvalt. De antiquair Rachel Reijers van Antes Art 1900 kijkt er nooit overheen. Het vertegenwoordigt de tijd die haar al meer dan dertig jaar bezighoudt. Ze verzamelt en verhandelt Europese Art Nouveau en Art Deco, met als zwaartepunt in haar collectie de Franse glaskunst van het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw.
In de jaren tachtig had ze een lerarenopleiding gedaan tot ze er voor lawaaierige MEAO-scholieren achter kwam dat haar bestemming elders lag. Het was in de tijd dat ze in Düsseldorf een tentoonstelling bezocht van de glasontwerper en fabrikant Charles Schneider (1885-1953). Ze kocht van zijn Bijoux-serie een klein vaasje en was direct verkocht. Ze trad in 1988 als antiquair in de voetsporen van haar vader en begon, met het wiegje van haar dochtertje tussen het glas, als echte Hagenaar in een klein winkeltje in de Frederikstraat, in het verlengde van de Denneweg.
Lorriehuis
De antiquair steekt vanaf de Denneweg rechts door naar de stadsgracht op het Smidswater, de gracht waar in de zeventiende eeuw stallen waren en de hoefsmeden woonden. Tegenwoordig woont Paul van Vliet er. Op nummer 26 is verder een prachtig voorbeeld te zien van zowel Art Nouveau en Neogotiek architectuur in één pand. De architect/aannemer J.P.J. Lorrie ontwierp en bouwde het grachtenpand in 1896 voor zichzelf. Lorrie had een timmerzaak die onder andere verantwoordelijk was voor het interieur van Noordeinde 44-46 waar tot 1970 de tearoom Maison Krul was gevestigd. Rachel: ‘Wat ik vooral mooi vind aan het Lorriehuis is de schitterende messing Art Nouveau brievenbus, de mooiste van Den Haag. Het verhaal gaat dat Lorrie de linkerhelft van zijn huis in Neogotische stijl en de rechterhelft in Art Nouveau bouwde om te laten zien waar hij allemaal toe in staat was. Je kunt het linkerdeel van het gebouw zien als een vertegenwoordiging van de Um 1800-Bewegung, een historiserende bouwstijl die een reactie was op het strakke rationalisme van Berlage. Maison de Bonneterie in Den Haag is er ook een voorbeeld van. Toen dat pand in handen kwam van H&M ben ik nog achter de schitterende kroonluchters gegaan die er hingen. Tevergeefs.’
‘Ik hou van de meer gestileerde, ingehouden vormen van de Franse Art Nouveau, de Wiener Werkstätte en Mackintosh’
Rachel wandelt terug naar de Denneweg, de straat waar vroeger veel chique antiekwinkels gevestigd waren. Rachel: ‘Ik begon vooral met glas, maar handel tegenwoordig ook in meubilair, verlichting, keramiek, beelden en design. Art Nouveau en Art Deco waren toen ik in de jaren tachtig begon zeer in trek, de jonge kopers van tegenwoordig gaan meer voor 50’s en 60’s design. Onder mijn klanten zijn nog wel verzamelaars, maar daarnaast vooral mensen die een bijzonder, uniek object zoeken.’ Rachel Reijers wandelt verder de Denneweg af naar nummer 56, een pand met een gietijzeren gevel van architect Jan Willem Bosboom. Rachel: ‘Het is gebouwd als toonzaal voor smederij E. Beekman & Zn. De gouden ‘W’ in de kroon van de gevel refereert naar de kroning van koningin Wilhelmina in het jaar 1898 van de bouw. In het pand bevindt zich nu een schoonheidssalon. Achter deze smeedijzeren gevel bevond zich in de jaren tachtig het Filmhuis. Ik heb er in mijn studententijd nog bioscoopkaartjes verkocht omdat ik het pand zo prachtig vond.’
De Rijnstroom
Vanaf de Denneweg fietst Rachel het Lange Voorhout af, de Kneuterdijk op, langs de Raad van State door de Heulstraat richting Noordeinde om halt te houden bij een tassenwinkel, een pand dat ooit is gebouwd voor de sigarenhandelaar P.G.C. Hajenius. Rachel: ‘Architect van Gendt ontwierp het in 1921 in een expressionistische variant van de Um 1800-stijl. Net als de Hajeniusvestigingen in Amsterdam kreeg dit pand de naam De Rijnstroom. Oude Hagenaars herinneren zich dat hier tussen 1987 en 1997 de winkel van Postbus 51 was gevestigd.’ Ze wandelt voorbij het pand halverwege het Noordeinde waar ze na de Frederikstraat lange tijd haar kunsthandel had, ook een gebouw in Art Nouveaustijl. ‘Ik ben er weg gegaan omdat de functie van antiekwinkel aan het verdwijnen is. De kunsthandel werkt anders, veel meer op beurzen en online. Het gaat in ons vak om kennis en vertrouwen, verder zijn we meer een soort van postorderbedrijf geworden. Naar het eindeloze gehang en gewacht in een winkel verlang ik niet terug. Het leuke van het vak is mensen ontmoeten, het op pad zijn op zoek naar mooie stukken en tentoonstellingen maken. Mooi ook is dat je nooit bent uitgeleerd.’
'Jan Toorop is ook belangrijk voor mij. Net als de symbolisten Odilon Redon, Eugène Carrière en William Degouve de Nuncques laat Toorop ook de schoonheid van de donkere kant van het leven zien.’
Over het Anna Paulownaplein, het gezelligste plein van Den Haag volgens Rachel, fietst ze door de zeeheldenbuurt naar de op een na langste laan van Nederland, de Laan van Meerdervoort. ‘Op nummer 41 organiseren we een paar keer per jaar de Haagse Salon, een initiatief van vier in Art Deco en Art Nouveau gespecialiseerde kunsthandelaren: Jaap Nieuwenhuizen Segaar, Rob van Vulpen, Marc Knook en ik. De salon is in de geest en traditie van de negentiende-eeuwse salons met glaskunst, meubilair, affiches, grafiek en Rozenburg porselein. De Salon is ook op afspraak te bezoeken.’
Op nummer 52 stopt de antiquair bij appartementencomplex Oldenhove. Rachel: ‘Eigenlijk is dit een te imposant gebouw voor dit smalle deel van de laan. Tussen 1928 en 1931 werd dit chique complex door architect F.A. Warners gebouwd in de Haagse Schoolstijl met accenten van de Amsterdamse School, zoals de paraboolvormige entree. Het waren dure appartementen, waar onder andere Tweede Kamerlid freule Wttewaal van Stoetwegen woonde boven een autoshowroom op de begane grond. Tegenwoordig strijdt het logo van Albert Heijn om aandacht met het logo van Oldenhove.’
De mooiste huizen van Den Haag
Dan vindt Rachel het tijd om langs te fietsen bij de twee mooiste panden van de stad, eveneens gebouwd in de eerste decennia van de twintigste eeuw. Rachel rijdt de ambassadebuurt in langs een villa waar lange tijd de Japanse ambassade was gevestigd. Nu zetelt hier op de Tobias Asserlaan 2 een investeringsmaatschappij. Arnold van den Bergh en Julie Nathan hebben het huis in 1912 laten bouwen en hebben er tot hun dood in respectievelijk 1930 en 1932 gewoond. Arnold was een van de zeven zonen van Simon van den Bergh, de oprichter van de margarinefabriek Van den Bergh. In de oorlog is het ‘Botervlootje’ door Mussert gevorderd, daarna heeft de Japanse ambassade er gezeteld. Nu is het een rijksmonument. Rachel: 'De villa is ingehouden en ingetogen en tegelijkertijd speels. Doorgeschoten Art Nouveau kan soms wat kitscherig zijn, daarom hou ik ook meer van de meer gestileerde, ingehouden vormen van de Franse Art Nouveau en de vormgeving van de Wiener Werkstätte, Mackintosh en Schotland. Dit gebouw heeft precies dat ingehoudene waar ik van houd.’
'Huis de Zeemeeuw, de villa die is gebouwd door de Belg Henry van de Velde (1863-1959) is een van de mooiste Art Nouveau villa’s van ons land.’
Onderweg naar haar andere favoriet fiets Rachel op de Andries Bickerweg langs de First Church of Christ Scientist van H.P. Berlage (1856-1934). ‘Het is het enige kerkgebouw dat Berlage ooit heeft gebouwd. Bekend is hij vooral van de Beurs van Berlage in Amsterdam, een gesamtkunstwerk waarvoor de kunstenaar Jan Toorop prachtige tegeltableaus ontwierp.’ Even verder, op de Jacob Catslaan, stopt Rachel bij een herinneringsbeeld van Toorop (1858-1928) van de beeldhouwer John Raedecker (1885-1956). Ook stopt ze een paar honderd meter verder bij het door Alexander Kronholler (1881-1973) ontworpen blauwgroene graf van Toorop op Begraafplaats Sint Petrus Banden, de plek waar telgen van de bekende ondernemersfamilies Brenninkmeijer, Vroom, Peek en Cloppenburg liggen begraven evenals de zanger Robert Long. Rachel: ‘Toorop heeft een hele belangrijke rol gespeeld in de kunstwereld tussen 1880 en 1910, de tijd dat de Art Nouveau hoogtij vierde. Toorop is ook belangrijk voor mij. Net als de symbolisten Odilon Redon, Eugène Carrière en William Degouve de Nuncques laat Toorop ook de schoonheid van de donkere kant van het leven zien.’
We stappen weer op de fiets op weg naar het tweede favoriete gebouw in de stad, op Wagenaarweg 30 in Scheveningen. Huis de Zeemeeuw heet de villa die is gebouwd door de Belgische kunstschilder, ontwerper, vormgever en architect Henry van de Velde (1863-1959). Rachel: ‘Het is één van de mooiste Art Nouveau villa’s van ons land. Van de Velde ontwierp het huis in 1901 voor huidarts Willem Leuring, die in zijn studententijd ook bevriend was geraakt met de symbolistische kunstenaars Jan Toorop en Johan Thorn Prikker. Iedereen leek met iedereen te werken in die tijd. Voor het trappenhuis in de villa maakte Prikker een grote filosofisch-religieuze sgraffito, een wanddecoratie van 10 x 4 meter van gestileerde, geometrische voorstellingen, ontleend aan Indische fabels. Het is nog steeds een woonhuis van mensen die niet zitten te wachten op pottenkijkers. Ik weet hoe geweldig het er binnen uit ziet, maar helaas is het me nog niet gelukt binnen te komen. Hopelijk zal het er ooit van komen.’
[2020]