Tekst & beeld van Koos de Wilt voor COLLECT

 

De wandeling begint bij het Rotterdamse Chabot Museum, een pareltje van het Nieuwe Bouwen dat uitkijkt op het te verbouwen Boijmans van Beuningen en het niet lang geleden geopende Depot. Wim Pijbes is gastcurator van de tentoonstelling Roaring Twenties Rotterdam bij het museum dat tentoonstellingen brengt van het internationaal expressionisme en veel kennis in huis heeft over het interbellum in Rotterdam. ‘Bijzonder is dat de roaring twenties enorm leefde in Rotterdam en dat daar nu bijna niets meer van te zien is in de stad zegt Pijbes in het museum Daar moet de tentoonstelling, die is samengesteld uit de enorme verzameling van de assuradeur, maar ook verzamelaar, ontwerper, componist, filmer en goede vriend van kunstenaar Henk Chabot (1894 – 1949) Kees Schortemeijer (1894-1979) verandering in brengen. Pijbes: ‘Zijn verzameling –onderdeel van de collectie van het Chabot Museum- is een allegaartje van krantenknipsels, kindertekeningen, reclamedrukwerk, zorgvuldig zelf samengestelde linnen albums, maar ook etnografica en top kunstwerken. Met een selectie uit vooral die verzameling willen we bezoekers laten ervaren hoe positief die tijd was en hoe die paste bij een stad waar het gebeurde, maar die door het bombardement van 1940 is weggevaagd. Lange tijd bleef het centrum van Rotterdam schraal. Men wilde zich alleen maar bezighouden met de toekomst. Met Wim van Krimpen heb ik met de Kunsthal ook meegebouwd aan dat nieuwe Rotterdam. De mentaliteit van de jaren tachtig was: we zullen wel even aan het land laten zien wat wij hier kunnen neerzetten. In die energie gedij ik wel. Die energie was in het interbellum nog wat intenser. Rotterdam was tot ver in de negentiende eeuw het stiefkindje, maar nu bruiste het.’

​

‘Vreselijk jammer dat het museum zo lang dicht zal zijn’, zegt Pijbes. ‘Probleem is niet het geld, maar om een goed plan te hebben. Money follows ambition.’

​

In 1923 was aan de Maasoevers de San Franciscoloods geopend, de grootste loods ter wereld. De oceaanstomers de Rotterdam en Amsterdam en het drijvende paleis de Statendam rolden van de hellingen van Wilton. Architectuur floreerde. De architect Le Corbusier noemde Van Nelle’s nieuwe fabriekspaleis ‘het mooiste schouwspel van de moderne tijd.' Daarnaast was de zeer dodelijke Spaanse griep uitgeraasd, was de oorlog aan Nederland voorbijgegaan, was er vrouwenkiesrecht gekomen, was de Volkerenbond opgericht en de film, deden de jazz en de radio hun intrede in de stad. Pijbes: ‘Dit alles had een enorme impact op de wereld en op de Rotterdammers. Abraham Tuschinski was de Joop van den Ende to the max, werkend vanuit Rotterdam. Hij bracht Josephine Baker via het witte doek naar Nederland. Hier in Rotterdam vertrokken met de Holland Amerika Lijn en de Rotterdamsche Lloyd zo’n drie miljoen landverhuizers uit heel Europa naar de Nieuwe Wereld en Azië. Albert Einstein verbleef hier en ook Chaim Weizmann, de eerste president van Israël.’

​

Money follows ambition

Wim Pijbes wandelt het intieme Chabot Museum uit richting de Westersingel en kijkt even naar het Depot dat mede mogelijk is gemaakt met gelden van stichting De Verre Bergen, de filantropische organisatie van de familie Van der Vorm. Pijbes is directeur van de zusterorganisatie Droom & Daad, een stichting waarmee de familie wil bijdragen aan een mooi en aantrekkelijk Rotterdam door te investeren in de culturele sector. De familie heeft fortuin gemaakt in de havens en geeft nu terug. De familie wilde via de stichting ook veertig en misschien zelfs tachtig miljoen bijdragen aan het nieuwe Boijmans. Het plan daarbij was om het museum op te splitsen in een modern en oud deel, maar daar ging de directie van het museum niet mee akkoord. Nu ligt alles open en ondertussen is de geplande opening van 2025 doorgeschoven naar 2029 en zijn de geraamde kosten zijn opgelopen van 171 tot 223 miljoen euro. ‘Vreselijk jammer dat het museum zo lang dicht zal zijn’, zegt Pijbes. ‘Probleem is niet het geld, maar om een goed plan te hebben. Money follows ambition.’ Als het aan Pijbes ligt, leert men van de geschiedenis: ‘Boijmans zat ooit in het kleine Schielandhuis en met de jonge museumdirecteur Dirk Hannema en de architect Adriaan van der Steur is dit museum gebouwd in de jaren dertig, allemaal gesteund door havenbaronnen. “The best new museum in Europe” adverteerde Hannema in The New York Times. Die bravoure spreekt me wel aan, al is Hannema de fout in gegaan met de affaire van de Vermeer die een Van Meegeren bleek te zijn.’

 

Waar het Maritiem Museum en het beeld van Zadkine staat, stond ooit het prachtige Dudok gebouw van de Bijenkorf, het grootste en modernste warenhuis van Europa.

​

De Bijenkorf

Pijbes loopt de Westersingel op en wijst naar het voorplein van de Arminiuskerk dat volledig is gerestaureerd en heringericht met middelen van Droom & Daad. Aan de overkant, op de hoek van de Witte de Withstraat wijst Pijbes naar een negentiende-eeuws metalen gevel die achter de luifel van een oud broodjeszaak tevoorschijn is gekomen. ‘Slopers stonden in Rotterdam lange tijd even hoog aangeschreven als aannemers. De stad wil steeds meer aandacht schenken aan die kleine elementen uit het verleden. Mooi is dat!’ Pijbes wandelt verder de Witte de Withstraat in en gaat naar binnen bij MAMA, platform voor visuele cultuur in Rotterdam, om een cultuurkrantje af te geven. Op de hoek van de Schiedamse Vest houdt hij zijn pas in: ‘Hier was de brandlijn van het bombardement op Rotterdam. Aan de ene kant jaren zestig gebouwen en de andere kant architectuur die teruggaat naar de jaren twintig en dertig.’ Pijbes loopt door naar de Schiedamsedijk uitkijkend op de Leuvenhaven. ‘Deze haven raakte in onbruik toen de schepen te groot werden. Waar het Maritiem Museum en het beeld van Zadkine staat, stond ooit het prachtige Dudok gebouw van de Bijenkorf, het grootste en modernste warenhuis van Europa. Een sprookjespaleis van glas en steen. In mei 1940 was het grotendeels verwoest door het bombardement en uiteindelijk vervangen door de nieuwe Bijenkorf een stuk verderop. Hier op het Weena werd een stad gecreëerd voor auto’s. Het is een soort Wibautstraat geworden, zoals de Amsterdammers zouden zeggen. Pijbes loopt naar de overkant langs het oude Schielandhuis dat de oorlog deels had overleefd naar een overblijfsel van waar Rotterdam zijn naam aan heeft ontleend: de Rotte. ‘Alles eromheen is met de rug naar het water gebouwd. Een stedenbouwkundige mislukking natuurlijk.’

 

Atlanta hotel

Pijbes wandelt door naar de belangrijkste vooroorlogse winkelstraat, de Hoogstraat, de oudste straat van Rotterdam. ‘In de jaren twintig de belangrijkste en meest mondaine straat van Rotterdam. Het verbindt nu de Koopgoot met de Markthal, hopelijk krijgt het die allure ooit weer.’ Bovenaan de Koopgoot wijst Pijbes naar drie gebouwen die vanaf daar te zien zijn. ‘De ambitie van Rotterdam van voor de oorlog zie je nog aan het stadhuis, het postkantoor en de beurs. Alle drie passen nog naadloos in het moderne Rotterdam. Zo zonde dat het geweldige Bijenkorfgebouw van Dudok is verdwenen, die hoorde daar ook bij. De Coolsingel, de eerste grote stadsboulevard van Nederland die in 1919 en 1920 gereedkwam, had een grandeur en breedte die de stad hypermodern maakte. Ook het Atlanta hotel, hier om de hoek van de Meent, hoort bij die sfeer. Op het dakterras keek men in die tijd over de Unter den Linden van Rotterdam.’ Pijbes loopt naar de ingang van het NH hotel in de Aert van Nesstraat. Aan de gevel een bronskleurige art deco versiering en binnen een spatieuze en gracieuze trap met veel marmer en messing. Pijbes wil beneden in het hotel iets laten zien. ‘Dit zijn de mooiste wc’s van Nederland, al hebben de mensen van het hotel misschien niet helemaal door. Alles klopt hier, dat zie je aan hoe er is nagedacht in de hoeken. Ik vind dit hokje voor de wc-dame fantastisch! Geen mens die dat opvalt natuurlijk, maar deze toiletten dateren dus uit de rijke jaren twintig.’

 

‘Aan het begin van de jaren twintig was er een groot optimisme in de stad. Met jazz en charleston, met Coco Chanel en Josephine Baker.'

​

Pijbes loopt naar buiten de brede Coolsingel over richting het stadhuis. ‘Aan het begin van de jaren twintig was er een groot optimisme in de stad. Met jazz en charleston, met Coco Chanel en Josephine Baker. Alles kwam los, ook in het dansen. Maar er ontstond ook een donkere onderstroom, met fascisme en nazisme, die eindigde met de Tweede Wereldoorlog. Tegelijkertijd was er het modernisme en een hang naar het verleden. Aan dit stadhuis zie je dat alles aan het veranderen was, nog met één been in de negentiende eeuw en het andere been in de nieuwe tijd. Alles vermengde zich, dat zie je vooral vanbinnen. Kijk naar die art deco achtige fontein en moderne beelden in de grote ontvangstzaal.’

 

Buiten op de Coolsingel vertelt Pijbes over Café de Unie uit 1925 dat op het voormalige Calandplein stond, in het verlengde van de Coolsingel. ‘Dat is ook kapotgebombardeerd. Later in de jaren tachtig is het herbouwd ergens anders in de stad.’ Pijbes wil dat nog even laten zien en loopt door langs het Schouwburgplein en de nieuwe Pauluskerk richting de charmante Mauritsweg, in het verlengde van het Centraal Station. Aangekomen voor het café schut hij zijn hoofd: ‘Moet je nou zien. In plaats van De Unie in de stijlvolle belettering van Oud staat er nu de Charly’s in lelijke letters. Afgrijselijk! Die horeca heeft het gelukkig ook niet gered zo te zien.’ Ondertussen lopen en er een paar bekenden langs, waaronder Vincent Taapken, Rotterdamse schaduwwethouder Bouwen en Stadsontwikkeling, en mengen zich in het gesprek om hier wat van te maken. Wat te doen met dit icoon van de roaring twenties? Pijbes: ‘Maar eens kijken of we daar met de stichting Droom & Daad iets mee kunnen doen…’ 

 

Roaring Twenties Rotterdam, tussen Josephine Baker en bombardement

15 oktober 2022- 12 maart 2023

Chabot MuseumMuseumpark 11

3015 CB Rotterdam

Chabotmuseum.nl

​

Tip: Het Chabot Museum organiseert ieder weekend rondleidingen in ‘misschien wel de mooiste fabriek ter wereld’ de Van Nellefabriek, sinds 2014 UNESCO werelderfgoed.

 

 [2022]

​